Τα όπλα σκοτώνουν την ανάπτυξη

Της Βάλιας Μπαζού από το Πράσινο Ποντίκι Μαΐου

Oι στρατιωτικές δαπάνες αποτελούσαν και συνεχίζουν να αποτελούν για το σύνολο του συµβατικού πολιτικού κόσµου αλλά και των πολιτών το απόλυτο ταµπού. Όσοι απαιτούν µείωση των στρατιωτικών δαπανών αντιµετωπίζονται από συνωµότες έως άσχετοι περί της εξωτερικής πολιτικής και άµυνας. Σε ακραίες εκδηλώσεις ακραίων εθνοσωτήρων παρουσιάζονται ως εθνικοί µειοδότες και φιλότουρκοι.
Αντίστοιχα, ως ταµπού αντιµετωπίζονταν – µέχρι που βγήκε στον τάκο ο Άκης Τσοχατζόπουλος – και οι µίζες που συνόδευαν τις αγορές όπλων.
Γιατί η αλήθεια είναι ότι µέχρι σήµερα η συζήτηση για τις µίζες που έπεφταν σαν το χαλάζι από τα κονδύλια των εξοπλισµών είχε… κατ’ οίκον περιορισµό! Εν ολίγοις, οι συζητήσεις περιορίζονταν σε φιλολογικές κουβέντες µεταξύ τυρού και αχλαδίου… Και µάλιστα την ίδια ώρα που κανείς δεν µπορεί να πιστέψει ότι στο «µέλι» των 250 δισεκατοµµυρίων ευρώ που έχει δαπανήσει η χώρα µας για αµυντικές δαπάνες και εξοπλισµούς από το 1974 έως και το 2010 έβαλε το χέρι του µόνο ο πάλαι ποτέ ωραίος Μπρούµελ του ΠΑΣΟΚ. Το εάν η «υπόθεση Άκη» θα αποτελέσει αφορµή για να ανοίξουν και άλλες «πόρτες» της µίζας, παραµένει επίσης φιλολογικό ερώτηµα. Άλλωστε το συµβατικό «πολιτικό σώµα» µε την ευρύτερη έννοιά του δεν αντέχει πολλές ηλεκτρικές εκκενώσεις.
Το θέµα, όµως, των στρατιωτικών δαπανών έχει και άλλες, ίσως πιο σοβαρές, αναγνώσεις που συνδέονται άµεσα µε την οικονοµική και περιβαλλοντική χρεοκοπία που αντιµετωπίζει η χώρα.
Το «Πράσινο Ποντίκι» θέτει προς συζήτηση µια άλλη οπτική του θέµατος και προσπαθεί να διερευνήσει πώς τα κονδύλια για τους εξοπλισµούς και τις αµυντικές δαπάνες συνδέονται µε τα µνηµόνια και τους εκβιασµούς που συνεχίζει να δέχεται η χώρα. Και κυρίως, προσπαθεί να εξετάσει τι άλλο θα µπορούσαµε να κάνουµε µε αυτά τα χρήµατα αν επιλέγαµε τη «µάχη» της ανάπτυξης και εάν αποστρέφαµε το βλέµµα από το ράφι µε τις σφαίρες και επιλέγαµε να επενδύσουµε το υστέρηµα της χώρας στο ράφι µε τους λαµπτήρες εξοικονόµησης… Σίγουρα αυτή η οπτική µπορεί να θεωρηθεί από αρκετούς γραφική. Σίγουρα το δίληµµα όπλα ή φωτοβολταϊκά µπορεί να θεωρηθεί από κάποιους εφηβικό ή νεοχίπικο… Αλλά, πάλι, το σίγουρο είναι ότι θα θεωρηθεί ως τέτοιο από εκείνους που όλα αυτά τα χρόνια µε τις σοβαροφανείς πολιτικές και στρατηγικές επιλογές τους, µε τα σοβαροφανή αλλά αρκούντως ύποπτα διλήµµατά τους µας οδήγησαν στο χείλος του γκρεµού.

«∆ύο σφαίρες για τον καθένα»

Τον τίτλο αυτόν επέλεξε για ένα άρθρο του σχετικά µε τις στρατιωτικές δαπάνες ο διευθυντής του ελληνικού γραφείου της Greenpeace Νίκος Χαραλαµπίδης. Τίτλος άκρως πετυχηµένος, τον οποίο έβγαλε κάνοντας έναν υπολογισµό και θέτοντας ένα ερώτηµα… «Άραγε, τι θα µπορούσαµε να κάνουµε µε 1,8 τρισεκατοµµύρια δολάρια κάθε χρόνο; Με τα λεφτά δηλαδή που αντιστοιχούν σε δυο σφαίρες για τον καθέναν από εµάς. Όχι µία. ∆ύο. Και δεν µιλάω για τα 11 εκατοµµύρια Έλληνες, αλλά για τα 7 δισεκατοµµύρια πολίτες όλου του πλανήτη. Κάθε χρόνο». Το ερώτηµα αυτό τίθεται την ίδια ώρα που οι Οικολόγοι Πράσινοι µέσω των ευρωβουλευτών τους Μιχάλη Τρεµόπουλου και Νίκου Χρυσόγελου, και σε συνεργασία µε τον Ντανιέλ Κον Μπεντίτ, συν-πρόεδρο της Οµάδας των Πρασίνων στο Ευρωκοινοβούλιο, έβαλαν για πρώτη φορά επί τάπητος τη σχέση των αµυντικών δαπανών µε τη χρεοκοπία της χώρας, θέµα επίσης ταµπού µέχρι πρόσφατα. Όπως µας επισήµανε ο ευρωβουλευτής των Οικολόγων Πράσινων Νίκος Χρυσόγελος, «η χρεοκοπία της χώρας άνοιξε, όµως, σε έναν κάποιο βαθµό, και τη συζήτηση για το κατά πόσον οι δαπάνες για την άµυνα και τα διάφορα εξοπλιστικά προγράµµατα έχουν συµβάλει στην εκτίναξη του δηµόσιου χρέους σε αστρονοµικά ύψη. Μέχρι πρόσφατα, όµως, δεν υπήρχε κάποια ολοκληρωµένη δουλειά για το θέµα και ορισµένα νούµερα που ακούγονταν ήταν περισσότερο εκτιµήσεις και λιγότερο αποτέλεσµα έρευνας». Και είναι χαρακτηριστικό, όπως υπογραµµίζει, ότι στο θέµα των στρατιωτικών δαπανών υπάρχει πάντα µια περίεργη συσκότιση και σιωπή αφού «τα θέµατα άµυνας και εξοπλισµών δεν είναι αυτά που βρίσκονται στο κέντρο της διαφάνειας. Ακόµα και εκπρόσωποι των Κοινοβουλίων δύσκολα έχουν πρόσβαση σε όλα τα στοιχεία».
Οι Οικολόγοι Πράσινοι ανέθεσαν σε συνεργάτες τους το επίπονο έργο της συγκέντρωσης όλων των στοιχείων για τις στρατιωτικές δαπάνες της χώρας µας από το 1974 µέχρι και το 2010. Το αποτέλεσµα της έρευνάς τους είναι σοκαριστικό: «τα στοιχεία που συγκεντρώσαµε και επεξεργαστήκαµε – µε επικεφαλής της έρευνας την Κατερίνα Τσουκαλά, ειδικό σε θέµατα αµυντικής στρατηγικής και σπουδών για αφοπλισµό, και τον ∆ηµήτρη Μπουρίκο, ειδικό σε θέµατα οικονοµίας – δείχνουν ότι το ύψος των αµυντικών δαπανών της Ελλάδας από το 1974 έως το 2010, σύµφωνα µε τη βάση δεδοµένων SIPRI & IISS, είναι πάνω από 218 δισ. δολάρια». Και όπως υπογραµµίζει ο Νίκος Χρυσόγελος, «αν η Ελλάδα ακολουθούσε απλώς τον µέσο όρο των ευρωπαϊκών χωρών του ΝΑΤΟ ως ποσοστό των εξοπλιστικών δαπανών επί του ΑΕΠ της για την περίοδο 1974-2010, τότε σε σταθερές τιµές 2005 θα είχε εξοικονοµήσει 108,1 δισ. ευρώ». (σ.σ.: βλέπε Πίνακα 1).

Ανάπτυξη vs όπλων

Ο διευθυντής του ελληνικού γραφείου της Greenpeace έκανε µια αναγωγή του πού θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν τα κονδύλια που έχουν δαπανηθεί από την Ελλάδα τα τελευταία 20 χρόνια στην αγορά όπλων. Ο Νίκος Χαραλαµπίδης µελέτησε την πρόσφατη έκθεση του Stockholm International Peace Institute (SIPRI) και διαπίστωσε ότι η χώρα µας τα τελευταία 10 χρόνια φιγουράρει σταθερά στην 5η θέση των εισαγωγών όπλων και εξοπλισµών διεθνώς και έχει δαπανήσει πάνω από 11 δισεκατοµµύρια ευρώ για την αγορά εξοπλισµών. Τα τελευταία 20 χρόνια η Ελλάδα ξοδεύει για στρατιωτικούς εξοπλισµούς περίπου 3%-4% του ΑΕΠ κάθε χρόνο! Και όπως αποκαλύπτει: «Με τα χρήµατα αυτά θα µπορούσαµε να είχαµε κάνει πολλά, µε πολλαπλά παράπλευρα οφέλη. Θα µπορούσαµε να αναβαθµίσουµε ενεργειακά 500.000 κατοικίες, δηµιουργώντας δεκάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας στον προβληµατικό κατασκευαστικό τοµέα, µειώνοντας κατά χιλιάδες τόνους τις εισαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου (για τη θέρµανση των κτηρίων) και εξοικονοµώντας περί τα 4,5 δισ. ευρώ. Θα µπορούσαµε να εγκαταστήσουµε περί τα 7 GW φωτοβολταϊκών, µε πολλαπλά οφέλη για την απασχόληση, την τοπική ανάπτυξη αλλά και τη µείωση της επιβάρυνσης της υγείας της Πτολεµαΐδας και της Κοζάνης από τη χρήση λιγνίτη. Θα µπορούσαµε πολλά, αντί να πετάµε χρήµατα όλα αυτά τα χρόνια στον τρύπιο κουβά». Αντίστοιχα, επισηµαίνει ο Νίκος Χαραλαµπίδης, τα 1,8 τρισεκατοµµύρια δολάρια που δαπανώνται κάθε χρόνο, σύµφωνα µε την έκθεση του SIPRI, θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν για την αντιµετώπιση της φτώχειας και την εξασφάλιση της απαραίτητης βασικής ιατρικής περίθαλψης σε αυτούς που δεν την έχουν. «Θα µπορούσαµε να µειώσουµε το περίπου 1 δισεκατοµµύριο πολιτών που πεινάνε (το 98% από αυτούς ζει σε αναπτυσσόµενες χώρες). Να αντιµετωπίσουµε τις κλιµατικές αλλαγές που ήδη προκαλούν αναγκαστικές µετακινήσεις εκατοµµυρίων ανθρώπων λόγω ξηρασίας, διάβρωσης ακτών, ανόδου της στάθµης της θάλασσας, µείωσης αγροτικής παραγωγής».

Ποιοι ωφελήθηκαν

Σύμφωνα με τους υπολογισμούς των Οικολόγων Πράσινων, το ποσό των 108,1 δισ. ευρώ που θα μπορούσε να εξοικονομήσει η χώρα μας αν απλώς ακολουθούσε στην αγορά όπλων τον μέσο όρο των ευρωπαϊκών χωρών του ΝΑΤΟ, είναι μεγαλύτερο από τα 106 δισ. του δημοσιονομικού οφέλους από την εφαρμογή του PSI, ποσό φυσικά που δεν συμπεριλαμβάνει την καθαρή δημοσιονομική ζημία για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών. «Για να υπάρχει μέτρο σύγκρισης, το δημόσιο χρέος της χώρας πριν από το κούρεμα ανερχόταν σε περίπου 360 δισ. ευρώ».
Η επιλογή των υπέρογκων στρατιωτικών δαπανών δεν είναι, βέβαια, άσχετη με τους πολιτικούς συσχετισμούς στην Ευρώπη, με τις πιέσεις ή ακόμα και τους εκβιασμούς που ασκούνται στη χώρα μας από κυβερνήσεις ευρωπαϊκών χωρών που είναι και οι βασικοί έμποροι όπλων.
Σύμφωνα με την έκθεση του SIPRI, την πενταετία 2007-2011, η Ελλάδα ήταν ο μεγαλύτερος παραλήπτης γερμανικών και ο δεύτερος μεγαλύτερος παραλήπτης γαλλικών εξοπλιστικών, αντιπροσωπεύοντας το 13% του όγκου των γερμανικών και το 10% των γαλλικών εξαγωγών μεγάλων συμβατικών όπλων. Συνολικά, κατά την περίοδο 1974-2010 η Γερμανία και η Γαλλία έχουν τη μερίδα του λέοντος στα ποσοστά εξαγωγών μεγάλων συμβατικών οπλικών συστημάτων στην Ελλάδα από χώρες της Ε.Ε., με ποσοστό 43% και 27% αντίστοιχα.
Όπως επισημαίνει ο Νίκος Χρυσόγελος, ακόμα και στην κορύφωση της κρίσης, ευρωπαϊκές χώρες πούλησαν στην Ελλάδα στρατιωτικό εξοπλισμό αξίας μεγαλύτερης του ενός δισεκατομμυρίου ευρώ, την ίδια περίοδο που διαπραγματεύονταν το πρώτο πακέτο στήριξης, το 2010! Συγκεκριμένα, το 2010, σύμφωνα με τη «Δέκατη τρίτη ετήσια έκθεση του Συμβουλίου για τον καθορισμό κοινών κανόνων που διέπουν τον έλεγχο των εξαγωγών στρατιωτικής τεχνολογίας και εξοπλισµού» οι µεγαλύτεροι προµηθευτές ήταν:

♦ η Γαλλία (876 εκατ. ευρώ),

♦ η Ιταλία (54 εκατ. ευρώ),

♦ η Ολλανδία (53 εκατ. ευρώ),

♦ η Γερµανία (36 εκατ. ευρώ), η Ισπανία (33 εκατ. ευρώ).

Τέλος, ο Νίκος Χρυσόγελος σηµειώνει ότι, πέρα από το ζήτηµα της διαφάνειας και της αντιµετώπισης της διαφθοράς, που αποτελεί πάγιο αίτηµα των Οικολόγων Πράσινων, «υπάρχει ένα σαφές ζήτηµα επιλογών στη χάραξη της αµυντικής πολιτικής που πρέπει να αλλάξει επειγόντως. Εθνική ασφάλεια και εθνική ανεξαρτησία σηµαίνει και διασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών διαβίωσης και εργασίας, και αυτοδιαχείριση των φυσικών µας πόρων, και σωστό κοινωνικό κράτος, και διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής».

Οι χρυσοθήρες με τις κουκούλες

Από το Πράσινο Ποντίκι Μαΐου

Πρωτόγνωρες σκηνές αγριότητας εκτυλίσσονται από τις 20 Μαρτίου στις Σκουριές Χαλκιδικής, με το πανέμορφο δάσος του Κάκαβου να έχει μετατραπεί σε πεδίο μάχης. Από τη μια πλευρά βρίσκονται οι κάτοικοι των γύρω περιοχών, που δεν έχουν πειστεί από τις διακηρύξεις περί ανάπτυξης και δημιουργίας θέσεων εργασίας και δηλώνουν αποφασισμένοι να μην επιτρέψουν την καταστροφική λειτουργία του ορυχείου χρυσού της Eldorado Gold (συμφερόντων και Μπόμπολα). Από την άλλη πλευρά βρίσκονται άνδρες ιδιωτικής ασφάλειας με καλυμμένα τα πρόσωπά τους με κουκούλες, τη στιγμή που αυτό απαγορεύεται ρητά από τον νόμο για εργαζόμενους σε ιδιωτικές εταιρείες αλλά και αστυνομικούς, με εξαίρεση τους άνδρες της αντιτρομοκρατικής υπηρεσίας… Οι κουκουλοφόροι σεκιουριτάδες με εντολή της εταιρείας απέκλεισαν το δημόσιο δάσος και έβαλαν συρματοπλέγματα, σιδερένιες μπάρες και συστήματα ανίχνευσης κίνησης πάνω στα δέντρα!
Ο προκλητικός αποκλεισμός του δημόσιου δάσους και η «τσαμπουκαλήδικη» τακτική της εταιρείας, που δεν επέτρεπε στους κατοίκους να προσεγγίσουν τον Κάκαβο, έγιναν προκειμένου η εξορυκτική εταιρεία ανενόχλητη να καταπατήσει τους νόμους και το δημόσιο δάσος και να ξεκινήσει τις εργασίες για την κατασκευή του χρυσωρυχείου χωρίς να έχει λάβει ακόμα, όπως επισημαίνουν τα μέλη του Παρατηρητηρίου Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων, τις απαραίτητες εγκρίσεις για τις τεχνικές μελέτες που πρέπει να γίνουν για κάθε έργο χωριστά.

Η σθεναρή αντίσταση των κατοίκων αλλά και η αντίδραση του δασαρχείου Αρναίας μπλόκαρε προς το παρόν τα σχέδια του Ελληνο-Καναδικού Χρυσού αλλά, όπως σημειώνουν οι κάτοικοι, μια «μάχη» κερδήθηκε, όχι και ο «πόλεμος». Ακόμα και οι ψύχραιμοι παρατηρητές μιλούν για μια νέα «Κερατέα», αυτή τη φορά στη Χαλκιδική, αφού, όπως καταγγέλλει η Επιτροπή Αγώνα κατά των Μεταλλείων, στο όνομα μιας καταστροφικής επένδυσης καταλύονται οι νόμοι και επιχειρείται η οικονομική και περιβαλλοντική καταδίκη μιας ολόκληρης περιοχής.

Έργα με… τσαμπουκά

Με απόφαση της Περιφέρειας έχει δοθεί το πράσινο φως προκειμένου να παραχωρηθεί στην Eldorado Gold έκταση δημόσιου δάσους 3.000 στρεμμάτων. Η παραχώρηση του δημόσιου δάσους είναι όμως, όπως επισημαίνει το Παρατηρητήριο, σε συνάρτηση με τα έργα που πρόκειται να εκτελεστούν. Αυτό σημαίνει ότι η κάθε εργασία πρέπει να συνοδεύεται από τεχνική μελέτη, η οποία και πρέπει να εγκριθεί, διαφορετικά η παραχώρηση τελεί υπό αίρεση. Και βέβαια πουθενά δεν προβλέπεται από την απόφαση παραχώρησης ο αποκλεισμός του δημόσιου δάσους και η απαγόρευση πρόσβασης στους πολίτες.
Η εταιρεία, όμως, όπως κατήγγειλαν οι κάτοικοι και διαπίστωσε το δασαρχείο Αρναίας, προχώρησε στην κατάληψη του δάσους χωρίς να έχει λάβει τις εγκρίσεις για τις τεχνικές μελέτες. Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο, η εταιρεία δεν έχει λάβει έγκριση για τα μεταλλεία, την εξόρυξη, την εναπόθεση των αποβλήτων, την κατασκευή του εργοστασίου, ενώ χωρίς της άδεια του δασαρχείου προγραμματιζόταν και η έναρξη κοπής δέντρων.
Από τη μηνυτήρια αναφορά που κατέθεσε στον εισαγγελέα Πρωτοδικών Χαλκιδικής ο δασάρχης Αρναίας προκύπτει ότι ακόμα και για τον δημόσιο δασικό δρόμο «Χοντρό Δέντρο -Σκουριές», που είναι ο κεντρικός δασικός δρόμος του Κακάβου και στον οποίο έγιναν όλα τα μέχρι σήμερα επεισόδια, δεν έχει εκδοθεί «άδεια βελτίωσης και ασφαλτόστρωσης» από το δασαρχείο Αρναίας. Οι αυθαίρετες κινήσεις της εταιρείας προκάλεσαν την αντίδραση του δασαρχείου Αρναίας, που µε έγγραφό του διέταξε την άµεση διακοπή κάθε εργασίας στις Σκουριές από την Ελληνικός Χρυσός και την εκκένωση του βουνού από τα µηχανήµατα, τα οχήµατα, τα κοντέινερ, το προσωπικό της εταιρείας και τα συνεργεία των υπεργολάβων.
Στη δικαιοσύνη παραπέµφθηκαν και οι 11 κουκουλοφόροι σεκιουριτάδες, οι οποίοι απαλλάχθηκαν από τις κατηγορίες και το δικαστήριο άσκησε διώξεις στους εκπροσώπους της εταιρείας, αφού οι κουκουλοφόροι ενεργούσαν κατόπιν εντολών που είχαν λάβει από την Eldorado Gold . Οι συνήγοροι των κατηγορουµένων και ο µάρτυς κ. Θεοδωρακόπουλος ισχυρίστηκαν ότι «όλοι οι δρόµοι στις Σκουριές ανήκουν στην εταιρεία». Το δικαστήριο αποφάνθηκε ότι, σύµφωνα µε τη µηνυτήρια αναφορά που κατέθεσε στον εισαγγελέα Πρωτοδικών Χαλκιδικής ο δασάρχης Αρναίας και µε όσα προέκυψαν κατά τη διαδικασία, «όλοι οι δρόµοι είναι δηµόσιες δασικές εκτάσεις».

Κρανίου τόπος

Απόφαση – καταπέλτη κατά του µεταλλείου χρυσού και χαλκού στη Χαλκιδική εξέδωσαν οι δασολόγοι στη Γενική Συνέλευση της Πανελλήνιας Κίνησής τους. Όπως επισήµαναν, η µεταλλευτική δραστηριότητα περιλαµβάνει ανοικτή εξόρυξη χρυσού, τη µετατροπή σε λίµνες αποβλήτων δύο ρεµάτων και την κατασκευή εργοστασίου µεταλλουργίας χρυσού – χαλκού και χηµικού εργοστασίου παραγωγής θειικού οξέος. Οι δασολόγοι υπογράµµισαν ακόµα ότι η προτεινόµενη δραστηριότητα στις θέσεις «Σκουριές» και «Μαδέµ Λάκκος» είναι τεράστιας κλίµακας, ξεφεύγει από τη φέρουσα ικανότητα της περιοχής και ίσως της χώρας µας, ενώ χαρακτηρίζουν πισωγύρισµα στη µεταλλευτική δραστηριότητα της περιοχής την επιλογή της επιφανειακής αντί υπόγειας εξόρυξης. Άκρως αποκαλυπτικές της ολοκληρωτικής καταστροφής που θα συντελεστεί είναι οι επισηµάνσεις τους για τη µεταλλευτική δραστηριότητα που προβλέπεται στη θέση «Σκουριές», όπου το µεταλλείο θα αναπτυχθεί µέσα σε αρχέγονα δάση δρυός – οξιάς – καστανιάς.
Συγκεκριµένα:

♦ Θα αποψιλωθούν 3.500 στρέµµατα δάσους.

♦ Τα ρέµατα, που σήµερα είναι καλυµµένα µε αιωνόβια δέντρα, θα µετατραπούν σε λίµνες τοξικών αποβλήτων.

Η Πανελλήνια Κίνηση ∆ασολόγων εστιάζει ιδιαίτερα στις µόνιµες και µη αναστρέψιµες επιπτώσεις στην οικονοµία της περιοχής και υπογραµµίζει ότι «οι δασικές υπηρεσίες της περιοχής µε έγγραφά τους γνωµοδότησαν αρνητικά για το επιχειρούµενο επενδυτικό σχέδιο, αλλά η πολιτεία κώφευσε για άλλη µια φορά στην άποψη των αρµόδιων επιστηµόνων, εξυπηρετώντας τα συµφέροντα των εταιρειών».

Συγκεκριµένα, όπως ανέφερε η Πανελλήνια Κίνηση ∆ασολόγων, θα καταστραφούν:

♦ ∆άση οξιάς.

♦ ∆άση δρυός.

♦ ∆άση καστανιάς.

♦ ∆άση οξιάς – ιτάµου – αρκουδοπούρναρου.

♦ Χιλιάδες στρέµµατα εδαφών είτε λόγω της επιφανειακής εξόρυξης, είτε λόγω των αποθέσεων στείρων και δηµιουργίας λιµνών τελµάτων.

♦ Υδάτινοι πόροι. Η περιοχή είναι πλούσια σε νερά τόσο επιφανειακά όσο και υπόγεια. Τα υπόγεια ήδη έχουν επηρεαστεί από µια δοκιµαστική σήραγγα και υπάρχει κίνδυνος ολοκληρωτικής καταστροφής τους από τη διείσδυση της θάλασσας.

♦ Τα επιφανειακά νερά θα επηρεαστούν από διάφορα τοξικά στοιχεία και δηλητήρια. Με τον τρόπο αυτό µια πλούσια σε νερά περιοχή θα καταντήσει «άνυδρη», καταστρέφοντας έτσι τους πολυτιµότερους για τη ζωή πόρους και µαζί κάθε προοπτική για το µέλλον.

♦ Οι εστίες αέριας και υδάτινης ρύπανσης. Τα ορύγµατα των εκσκαφών, οι σωροί των αποθέσεων στείρων υλικών και τα τέλµατα αποτελούν τόπους µόνιµης ρύπανσης των υδάτων και του αέρα, δηλαδή αποτελούν µόνιµες ανοιχτές πληγές στο περιβάλλον.